پایان نامه کارشناسی با موضوع سیستم شبكه شهری(کامپیوتر)

پایان نامه کارشناسی با موضوع سیستم شبكه شهری(کامپیوتر)

– مقدمه………………………………………………………………………………………………….. 1

– مفهوم شبكه شهری………………………………………………………………………………. 2

– سیستم شبكه شهری……………………………………………………………………………… 4

– مفهوم نظام شهری……………………………………………………………………………….. 6

– سلسله مراتب شهری و شاخص های موثر بر آن……………………………………… 7

– الگوهای نظام شهری…………………………………………………………………………….. 9

– عوامل موثر در پیدایش سیستم های شبكه شهری…………………………………….. 21

– انواع شبكه شهری…………………………………………………………………………………. 31

– مروری بر شبكه شهری ایران………………………………………………………………… 32

– اشكال شبكه شهری در ایران و علل پیدایش آن………………………………………… 36

– سخن پایانی………………………………………………………………………………………….. 38

– فهرست منابع فارسی و انگلیسی……………………………………………………………… 40

مقدمه

اهمیت شبكه شهری در جغرافیای سیاسی و اقتصادی و به طور كلی پویش شهرنشینی یك منطقه به حدی است كه نیاز به تاكیدی خاص در این زمینه نیست. شبكه شهری هم به مفهوم فضایی آن یعنی نحوه استقرار و توزیع شهرهای مختلف (از نظر اندازه، جمعیت و غیره) و هم به مفهوم اقتصادی آن یعنی نظام مبادله و داد و ستد بین شهرها بر اساس عملكردهای پایه ای آنها هم حاصل و هم علت بسیاری از مسائل و پدیده های شهرنشینی معاصر است. (اعتماد، گیتی و دیگران- «شهرنشینی در ایران» – 1363- ص 149)

علیرغم اینكه شهرنشینی در جهان سابقه چند هزار ساله دارد، لیكن شهرنشینی معاصر مولود انقلاب صنعتی است. انقلاب صنعتی تمدنی است كه وابستگی به زمین نداشته و اساسا به قابلیت های مغز انسانها وابستگی داشت.

ناگفته پیداست كه نوآوری صنعتی در درون یك نظام فئودالی امكان بارور شدن نداشت و تنها در داخل یك نظام بورژواری امكان شكوفایی تمدن صنعتی فراهم شد (بورژواها یا صاحبان حرف و پیشه وران طبقه‌ای بودند كه پایگاه اقتصادی شان در تولیدات غیر كشاورزی بوده و به فعالیت هایی چون تجارت و خدمات و .. می پرداختند) در واقع انقلاب صنعتی از پیوند تاریخی صاحبان مغز (تكنوكرات‌ها) و صاحبان سرمایه (بورژواها) كه ساكن شهرها بودند به وقوع پیوست. با توجه به مكانیزمی كه انقلاب صنعتی در زمینه انباشت سرمایه و فرآوری محصولات خام و سرعت تولید محصولات به وجود آورد نیاز به نیروی كار عظیمی داشت كه این نیرو صرفاً در شهرها كه مركز تجمع جمعیت بودند فراهم گردیده و كم كم ارتباط مستقیمی بین روند صنعتی شدن و توسعه شهرنشینی به وجود آمد. البته این روند عمدتاً در كشورهای توسعه یافته مصداق می یابد به این معنا كه در این كشورها توسعه شهرنشینی همزمان با توسعه صنعتی شدن اتفاق افتاده لیكن در كشورهای در حال توسعه شهرنشینی به عنوان یك پدیده برونزا و بر پایه رشد خدمات شكل گرفته است. در واقع شهرنشینی معاصر در كشورهای در حال توسعه به هیچ وجه ادامه شهرنشینی تاریخی این كشورها نیست بلكه پویشی است كه از خارج تحمیل شده و محصول روابط اقتصادی و اجتماعی این كشورها با كشورهای توسعه یافته صنعتی است. (عظیمی، ناصر- «پویش شهرنشینی و مبانی نظام شهری»- 1381- ص 40)

به رغم تفاوت های بسیاری كه در شكل و شیوه این پویش در نقاط مختلف و در اقتصادهای گوناگون جهان مشاهده شده، شهرنشینی در طول 150 سال اخیر در همه جای جهان سیر صعودی داشته و شبكه ای از شهرهای جهانی، قاره ای، ملی و ناحیه ای را ایجاد نموده است. شناخت چگونگی این شبكه عظیم انواع آن و عوامل موثر در پیدایش سیستم های شبكه شهری و مسائل دیگر محورهای این پژوهش را تشكیل می دهد.

مفهوم شبكه شهری

مطالعه شبكه شهری به عنوان «گروهی از شهرهای وابسته و مرتبط با یكدیگر» در طول قرن بیستم از اهمیت ویژه ای در برنامه ریزی ملی و منطقه ای برخوردار بوده است.

به درستی معلوم نیست كه واژه شبكه شهری از چه زمانی و چگونه وارد ادبیات برنامه ریزی در ایران شده است. این واژه برگردانی از واژه فرانسوی armature urban می باشد كه به ویژه در مباحث آمایش سرزمین در آن كشور به طور گسترده كاربرد داشته است. در متون انگلیسی اگر بخواهیم واژه ای معادل شبكه شهری بیابیم عبارت urban network نزدیكترین عبارت به مفهوم مورد نظر است. با این حال پس از طرح نظریه عمومی سیستمها توسط «برتالنفی» در سال 1954 و كاربرد وسیع آن در علوم مختلف «برایان بری» جغرافیدان آمریكایی به سال 1964 در كتابی تحت عنوان «شهرها، نظامی درون نظام شهرها» كوشش كرد نظریه سیستم ها را در مطالعات منطقه ای و شهری نیز به كار گیرد. در همین كتاب بود كه او برای نخستین بار واژه «نظام شهری» را به مفهوم گروهی از شهرهای وابسته و مرتبط به هم یعنی همان مفهوم معادل شبكه شهرها به كار برد. (عظیمی، ناصر،«طرح كالبدی منطقه ای- روش شناسی شبكه سكونتگاه ها»- 1382-ص 9)

شبكه شهری در بیشتر موارد به نظام وابستگی ها و ارتباط خارجی شهرها اطلاق می شود كه مرزهای آن همراه با توسعه تكنولوژی حمل و نقل و ارتباطات گسترش می یابد. در واقع در هر شبكه شهری، شهرها به صورت شركا عمل می كنند با این تفاوت كه در این روابط، سهم یكی بیشتر و سهم دیگری كمتر است. این سودبری در بیشتر موارد از تقسیم كار ناحیه ای یا جهانی ناشی می شود. شهرها در داخل شبكه شهری امتیازاتی كسب می كنند كه به تنهایی توان كسب آن را ندارند. بیشتر شبكه های شهری پدیده ای تاریخی هستند و در طول زمان تشكیل شده اند برای مثال یونانی‌ها در شبكه شهری خود،مستعمراتی از شهرك های جدید تشكیل داده بودند. بیشتر شهرهای ایتالیای جنوبی و سیسیل نظیر ناپل مانند مستعمرات مادر شهرهای یونانی عمل می كردند. شهرهای قرون وسطای ایتالیای شمالی نظیر ونیز، جنوا، فلورانس، پیزا و میلان، شبكه های بزرگ شهری كه به طور عمده بر پایه روابط اقتصادی قرار داشت، در خشكی و دریا به وجود آورده و رم و پاریس كاركرد خود را به صورت مراكز فرهنگی در شبكه های وسیع شهری گسترش داده بود (شكویی، حسین- «دیدگاه های نو در جغرافیای شهری» – 1373- ص 107- 106)

به نظر دكتر رهنمایی مراد از شبكه شهری، هندسه فضایی شهرهاست كه البته شبكه شهری الزاما نظم هندسی ندارد و شهرها به اشكال مختلفی در شبكه های شهری پراكنده هستند. این هندسه فضایی هم نمود ذهنی دارد و هم نمود عینی. نمود ذهنی آن به شكل مدل سازی هایی كه عمدتا از سوی جغرافیدانان برای شبكه های شهری ارائه شده است، می باشد و نمود عینی آن در واقع همان واقعیتی است كه نحوه چیده مان شهرها بر روی عرصه های مختلف را نشان می دهد، است.

سیستم شبكه شهری

همانطور كه می دانیم سیستم به یك مجموعه بهم پیوسته گفته می شود كه از اجزا مختلفی تشكیل گردیده و هر یك از این اجزا ضمن اینكه وظیفه خاصی در كل سیستم برعهده دارند، در ارتباط متقابل با اجزا دیگر می باشند. در واقع اجزا این سیستم جهت رسیدن به یك هدف خاص- كه در سیستم های مختلف این هدف تعریف می شود- در یك كلیتی سامان یافته اند كه به این كلیت سیستم اطلاق می شود. هر سیستمی یك ورودی و یك خروجی دارد. به عنوان مثال چنانچه یك اتومبیل را به عنوان یك سیستم را در نظر آوریم اجزا مختلف این اتومبیل اعم از شمع و پلاتین و كاربوراتور و سیلندر و چرخ و … به عنوان عناصر ورودی (input) سیستم بوده كه در یك نظام هدفمند قرار گرفته اند تا هدف سیستم كه همانا حركت اتومبیل است را تحقق بخشند. حركت اتومبیل در اینجا به عنوان خروجی سیتسم (out put) می باشد. چنانچه هر یك از اجزا سیستم به درستی به وظایف خود عمل نكند هدف نهایی تحقق نخواهد یافت و لذا در درون یك سیستم نوعی تقسیم وظایف صورت گرفته تا این سامانه دچار اختلال نشود.

چنانچه شبكه شهری را به عنوان یك سیستم در نظر بگیریم یكی از مختصات بسیار برجسته این سیستم (سامانه) تفكیك و تخصیص عملكردهاست. به این معنا كه وظایف و عملكردها بر اساس یك مختصات و الزاماتی میان اجزا مختلف این سیستم (شهرهای مختلف در مقیاس جهان- یا یك كشور یا یك منطقه) تقسیم می شود و علت اینكه در بسیاری از شهرها شبكه شهری دچار اختلال شده و مشكلاتی از قبیل عدم تعادل عرضه و تقاضا، بحران مسكن، ترافیك و… بروز می نماید به این دلیل است كه این شهرها در قالب یك سیستم طراحی و تعریف نشده اند و اجزا آنها وظایف خود را به خوبی انجام نمی دهند. همچنین علت اینكه در میان شهرها نوعی برتری یا هژمونی به وجود می آید از ارتباط سیستمی شهرها ناشی می شود مفهوم این موضوع این است كه برخی عملكردها در برخی شهرها بنا به دلایلی مختل گردیده و شهر دیگری این عملكرد را به خوبی ارائه می كند. برخی شهرها شرایط برخی عملكردها را داشته و آن عملكرد را در سیستم شبكه شهری به عهده گرفته اند. چنانچه در این سیستم یك شهر شرایط و الزامات یك عملكرد را نداشته باشد ولی مبادرت به ارائه این نقش بنماید در واقع این شهر این عملكرد را به بهای از دست دادن عملكردهای دیگرش عهده دار شده است.

عملكرد شبكه شهری به شكل سیستماتیك باعث پویایی شهرها شده و كیفیت و تنوع ارائه خدمات و عملكردها را ارتقا می بخشد. بالعكس چنانچه این شهرها در داخل سیستم شبكه شهری عمل ننماید به زودی دچار انحطاط خواهند شد.

مفهوم نظام شهری

نظام شهری كه در برخی منابع به كار رفته است همانطور كه پیشتر به آن اشاره گردید معادل شبكه شهرها استفاده شده و عبارت از مجموعه ای از شهرهای وابسته به همدیگر است كه ساختار نظام سكونتگاه های شهری در یك ناحیه، منطقه، سرزمین و جهان را پدید می آورند. نظام شهری تنها منحصر به مجموعه ای كالبدی از سكونتگاه های شهری نیست بلكه همچنین شامل جریان ها و ارتباطات میان این سكونتگاه ها نیز می شود.

این جریان ها عبارتند از: جریان جمعیت، سرمایه، عوامل تولید، ایده ها، اطلاعات و نوآوری ها. بر پایه این تعریف نظام های شهری نظام های بازی هستند كه مطالعه درباره آنها مستلزم مطالعه روابط گسترده آنها با محیط پیرامون آنهاست. شهرها در نظام شهری از طریق ارتباطات زمینی، هوایی و الكترونیكی، شبكه ای به وجود می آورند كه در آن جریانی ازجمعیت، كالا، سرمایه و اطلاعات درگردش دائم است. در این شبكه عموما سطوح «گره ها» با سطوح سلسله مراتب شهری متناظرند و گردش كالا سرمایه و اطلاعات در گره ها به تناسب اندازه آنها، كاركردهای شهری معینی به عهده می گیرند. در تقسیم كار اجتماعی، شهرهای بزرگتر شبكه با تمركز طبقات اقتصادی و اجتماعی فوقانی جامعه و جذب و تمركز مازاد بیشتر، درآمد سرانه بالاتری را به خود اختصاص می دهند و از این رو قدرت فرماندهی خود را بر شهرهای پایین تر نظام اعمال می كنند. این تسلط از طریق تمركز خدمات و كاركردهای تخصصی بالاتر تكمیل می شود (عظیمی، ناصر- «پویش شهرنشینی و مبانی نظام شهری» – 1381-ص 53)